'Misleidend'. Ed van Thijn                                                        

Op 3 mei 20120 dicussieerde ik met Ed van Thijn in het verzetsmuseum.
Zijn standpunt was dat het zou best kunnen dat men in Nederland niet wist van Auschwitz, maar dat de echte vraag was hoe dat kan, gezien het feit dat men er in Londen wel van wist. Waarom had radio Oranje het daar zelden over? Mijn boek was 'misleidend' - 'ja, dat is een sterke term' - omdat het over die vraag had moeten gaan.

Van Thijns standpunt verbaasde me toen nogal, omdat hij in de voorgaande jaren het nadrukkelijk had opgenomen voor Ies Vuijsje, die in zijn boek Tegen beter weten in beweerde dat de berichtgeving over de Holocaust, ook die uit Londen, zo expliciet was geweest dat iedereen in Nederland kon weten wat er met de Joden gebeurde, maar dat het de meeste mensen niet interesseerde.

Blijkens zijn mooie memoires Blessuretijd deelt van Thijn Vuijsjes opvatting nog steeds. Hij beschrijft uitgebreid de volgens hem waarachtige scene uit de film Susskind, waarin een Joodse 'moffenhoer' onthult dat Joden worden vergast. Hij zegt dat de massale slachtingen in Oost-Europa van 1941-1942 niet onbekend kunnen zijn geweest, en dat de Nederlanders dus 'dubbel zo waakzaam' hadden moeten zijn toen de deportaties begonnen. Gezien die voorgeschiedenis, zegt hij, kon er toch nauwelijks twijfel bestaan over het lot van de Joden. Verzetsmensen hadden die twijfel volgens hem niet. Maar 'Nederland keek weg'; 'We zijn daar erg goed in'.

Van Thijn prijst opnieuw Ies Vuijsje, die 'op indringende wijze en goed gedocumenteerd' aantoonde 'dat al in het najaar van 1942 bekend was dat er gaskamers werden ingezet en dat de meeste Joden bij aankomst in de kampen vernietigd werden'. Wederom laakt hij de historische wetenschap die wel Vuijsje bekritiseerde, maar niet serieus op zijn argumenten inging. In het bijzonder Vuijsjes bewering dat De Jong citaten had verminkt om zijn gelijk te halen, werd genegeerd, waarmee 'weer eens' werd aangetoond dat historici 'allergisch zijn voor kritiek van buiten'. Hij memoreert dat hij Hans Blom vroeg om op de kwestie in te gaan 'met de uitdrukkelijke hoop dat hij het ongelijk van Vuijsje gedocumenteerd zou kunnen aantonen.'

Van Thijn moet in mijn boek veel hebben aangetroffen waar hij het mee oneens is. Ik beweer immers dat Vuijsje tendentieus met zijn bronnen omgaat, dat zijn aantijgingen aan het adres van De Jong lasterlijke onzin zijn, dat juist niet bekend was dat de Joden bij aankomst in gaskamers werden gedood, en dat in Nederland bijna iedereen, ook verzetsmensen, twijfelden over het lot dat in het Oosten wachtte. En ik laat zien dat de omstanders niet wegkeken, maar woedend toekeken.

Dat had een interessante discussie opgeleverd als Van Thijn de inhoud van mijn boek had bestreden, of er zich door had laten overtuigen. Maar in de praktijk ging hij er aan voorbij, door te zeggen dat het ergens anders over had moeten gaan.

Dat is vreemd, maar ik kan wel een reden bedenken. Veel mensen die geinteresseerd zijn in de Holocaust willen twee verschillende dingen: begrijpen wat er is gebeurd, en daar lessen uit trekken. Dat laatste is nadrukkelijk Van Thijns ambitie; het is de rode draad van Blessuretijd. Maar daardoor, vermoed ik, kan hij slecht uit de voeten met een boek als het mijne, dat de schuldvraag compliceert. Het zingevend verhaal over de Jodenvervolging draait inmiddels geheel om de schuldige omstander die wist, of kon weten, wat er gebeurde, maar het niets kon schelen. Ik beweer het tegendeel: de omstander kon het wel wat schelen, maar wist maar half wat er gebeurde. Daarmee verdwijnt een deel van de schuld, en dat is ongemakkelijk.

Frustrerend blijft dit alles wel, want ik had het een eer gevonden Van Thijn te overtuigen.