Erratum

In de opeenvolgende drukken zijn allerlei foutjes en fouten hersteld. De meeste daarvan zijn domme vergissingen - 1941 moet 1944 zijn (p. 60); Ede moet Epe zijn (p.371, 406), zevende leger moet zesde zijn (p.130) – maar één is van analytisch belang. En er staan nog twee ernstige fouten in die in een volgende druk (als die er komt) gewijzigd moeten worden:

1. In de eerste drukken stond op p. 418 dat onwetendheid helpt de gehoorzaamheid van de maatschappij en het hoge percentage gedeporteerden te verklaren. Dat laatste is onwaar; gezien het feit dat men in België en Frankrijk waarschijnlijk even weinig wist als in Nederland, kan het verschil in deportatiepercentages niet uit verschil in kennis worden verklaard.

2. Op p. 143 staat dat het verzet in Nederland procentueel niet kleiner was dan dat in Frankrijk, België en Denemarken. Dat blijkt echter niet uit de cijfers in de literatuur waar de bijbehorende noot naar verwijst – daaruit blijkt, vrees ik, eerder het tegendeel.

3. Op p. 415 staat dat onwetendheid van de Holocaust geen ‘afdoende’ verklaring is voor het gedrag van de omstanders, maar wel een ‘noodzakelijke’ verklaring. Ik was nogal tevreden over die formulering, totdat ik mij dankzij mijn filosofisch geschoolde broer realiseerde dat er het omgekeerde staat van wat ik bedoel (en wat elders op die pagina gelukkig ook wordt uitgelegd). Ik bedoel dat er allerlei redenen konden bestaan voor gehoorzaamheid – angst, onverschilligheid, etc. - en dat die gehoorzaamheid dus niet opeens verdwenen zou zijn als men wel wist van de Holocaust, maar dat ook mensen die niet bang of onverschillig waren gehoorzaam konden blijven, uit gebrek aan kennis. De juiste formulering is dus: onwetendheid is geen noodzakelijke verklaring maar kan een afdoende verklaring zijn.

 

Geen opmerkingen: