'Vooral dit laatst punt zorgde voor felle kritiek'. Ewoud Kieft in NRC/Handelsblad

In zijn - zeer verhelderende - bespreking van Frits Botermans Duitse Daders in het boekenbijvoegsel van NRC/Handelsblad van afgelopen vrijdag, vat Ewoud Kieft de conclusies van mijn boek als volgt samen:

Van der Boom onderzocht 164 dagboeken en concludeerde dat de meeste Nederlanders weliswaar wisten dat de gedeporteerde joden de oorlog waarschijnlijk niet zouden overleven, maar dat ze geen kennis hadden van het bestaan van gaskamers in Auschwitz en Sobibor. Van der Boom wekt in zijn boek bovendien de indruk dat als de Nederlanders wel van de industriële massamoord hadden geweten, ze massaal in opstand zouden zijn gekomen. Vooral dit laatste punt zorgde voor felle kritiek.

Daar is wel wat op aan te merken.

De cruciale ontbrekende kennis is niet het bestaan van gaskamers, maar het feit dat de gedeporteerden onmiddellijk werden gedood - op welke wijze dan ook. Als men dat had geweten, had de afweging van de risico's van verzet versus gehoorzaamheid er anders uit gezien, en hadden Joden en niet-Joden eerder voor verzet gekozen.

Dat de omstanders in dat geval 'massaal in opstand zouden zijn gekomen' beweer ik natuurlijk niet. Dat realiseert Kieft zich waarschijnlijk ook wel; hij zegt alleen dat ik die 'indruk' wek. Dat is waar - ook verstandige mensen als Jaap Cohen lezen die boodschap in mijn boek - maar dat blijft enigszins onbegrijpelijk. In het slothoofdstuk van mijn boek zeg ik drie maal binnen enkele pagina's dat onwetendheid niet de enige reden is voor de passiviteit van de omstanders. Zo staat op pagina 415:

Sommigen voelden zich zo weinig met Joden verbonden dat ze hoe dan ook nooit risico's voor hen hadden gelopen. Anderen voelden zich zo hulpeloos of kwetsbaar dat ze nimmer iets illegaals zouden hebben aangedurfd. De bereidheid van niet-Joden om hun nek uit te steken voor Joden zou ook bij een volledige begrip van de ernst van de situatie beperkt zijn geweest. Maar ze zou wel groter zijn geweest - veel groter wellicht.

Dat zo'n redelijk standpunt al 'felle kritiek' losmaakt, illustreert vooral de taboes en vooroordelen die dit onderwerp nu eenmaal aankleven.